آفتاب صبحگاهی آرام بر فراز پارک صلح هیروشیما بالا می‌آید، اما پشت این آرامش، خاطره‌ای زنده از جهنمی انسانی باقی مانده است.
روز چهارشنبه، ۱۵ مرداد، در هشتادمین سالگرد بمباران اتمی هیروشیما، هزاران نفر از جمله مقامات، دیپلمات‌ها و بازماندگان، در سایهٔ گنبد ویران نمادین این شهر گرد هم آمدند تا سکوت کنند؛ برای ۱۴۰ هزار نفری که در ۶ اوت ۱۹۴۵، در یک چشم به هم زدن ناپدید شدند.
«گنبد بمب اتمی» بنای بازمانده‌ای در هیروشیما است که در نزدیکی مرکز انفجار بمب اتمی سال ۱۹۴۵ قرار داشت و امروزه به‌عنوان نمادی از فاجعهٔ هسته‌ای و صلح جهانی شناخته می‌شود.
اما این مراسم فقط بزرگداشت یک فاجعهٔ گذشته نبود. برای بازماندگانی که اکنون میانگین سنی‌شان از ۸۶ سال گذشته، این روز نماد هشدار است: هشدار دربارهٔ جهانی که بار دیگر به آغوش سلاح‌های هسته‌ای بازمی‌گردد.
«شاید این آخرین بار باشد که می‌توانیم دربارهٔ آن روز حرف بزنیم.» این جمله را «مینورو سوزوتو» ۹۴ ساله، اندکی پس از نیایش در برابر سنگ‌مزار مرکزی پارک صلح به خبرگزاری آسوشیتدپرس می‌گوید.
او از معدود بازماندگان بمباران است که هنوز صدای آن فاجعه را به گوش جهانیان می‌رساند. «اگر ما خاموش شویم، چه کسی خواهد گفت که آنچه رخ داد، انسانی نبود؟»
فاجعه‌ای که هنوز تمام نشده
سه روز پس از هیروشیما، نوبت ناگازاکی رسید: ۷۰ هزار کشته. چند روز بعد، تسلیم ژاپن پایان جنگ جهانی دوم را رقم زد. اما برای بازماندگان، فاجعه هیچ‌گاه پایان نیافت؛ بدن‌هایی که سوختند، نسل‌هایی که با عوارض ژنتیکی زیستند، و سکوتی که گاه سیاسی، گاه دیپلماتیک و گاه بی‌تفاوتی محض بود.
امروز، درحالی‌که جهان بیش از همیشه به مفهوم «بازدارندگی هسته‌ای» تکیه می‌کند، بسیاری از بازماندگان احساس می‌کنند فریادشان در میان سلاح‌ها گم شده است.
در میان جمعیت بیش از ۵۵ هزار نفری مراسم، هیروشیما صحنهٔ سکوت و اعتراض هم‌زمان بود. در حالی‌که ناقوس صلح در ساعت ۸:۱۵ صبح به صدا درآمد و صدای دعا در هوا پیچید، بیرون از پارک بیش از ۲۰۰ معترض با پلاکاردهایی چون «نه به بمب، نه به جنگ» و «غزه را آزاد کنید» گرد آمده بودند. دو نفر نیز به دلیل برخورد با مأموران امنیتی دستگیر شدند.
برخی از بازماندگان گفتند که از اظهارنظر اخیر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، ناخرسند شده‌اند؛ اظهارنظری که در آن حملهٔ واشینگتن به ایران در ماه ژوئن را با بمباران اتمی هیروشیما و ناگازاکی مقایسه کرده و توجیه کرده بود، و همچنین از واکنش ملایم دولت ژاپن به آن ناراضی‌اند.
دونالد ترامپ با مقایسه حملات هوایی آمریکا به تأسیسات اتمی ایران با بمباران هیروشیما گفته است: «آن ضربه، جنگ را تمام کرد. نمی‌خواهم از هیروشیما مثال بزنم. نمی‌خواهم از ناگازاکی مثال بزنم، اما همین جنگ را تمام کرد.»
کُوسِئی میتو، آموزگار بازنشستهٔ ۷۹ ساله‌ای که از قربانیان بمباران اتمی است، گفت. «این مضحک است، فکر نمی‌کنم بتوانیم از شر سلاح‌های هسته‌ای خلاص شویم تا زمانی که این اقدام از سوی عامل آن توجیه شود.»
در درون مراسم، نخست‌وزیر ژاپن، شیگرو ایشیبا، در کنار شهردار هیروشیما، گل‌هایی بر مزار نمادین قربانیان گذاشتند. اما سخنرانی ایشیبا، همچون سخنان نخست‌وزیران پیشین، خالی از اشاره به پیمان منع سلاح‌های هسته‌ای بود. پیمانی که ژاپن هرگز به آن نپیوسته است، با اینکه تنها کشوری است که قربانی مستقیم بمب اتمی شده.
کوسِئی میتو در این باره نیز با طعنه گفت: «وقتی دولت ژاپن در سایهٔ چتر هسته‌ای آمریکا پناه گرفته، چگونه می‌خواهد ادعای صلح کند؟» میتو پیش از تولدش و در شکم مادر، به اشعه‌های رادیواکتیو بمباران دچار شد. برای او، هر نوع توجیه برای استفاده از بمب اتمی، «تحقیر درد بازماندگان» است.
خطر بازگشت تاریخ
شهردار هیروشیما، کازومی ماتسویی، در سخنرانی‌اش به شکل تند و صریح از رشد دوبارهٔ پذیرش جنگ‌افزار هسته‌ای انتقاد کرد. او جنگ اوکراین، تنش‌های خاورمیانه، و رقابت‌های تسلیحاتی میان روسیه و آمریکا را شاهدی بر فراموشی درس‌های گذشته دانست.
«ما در آستانه فروپاشی سازوکارهای صلحی هستیم که نسل‌ها برای آن جنگیدند.» او جوانان را فراخواند که در برابر «سیاست‌های گمراه‌کننده» بایستند؛ سیاست‌هایی که می‌توانند آینده‌ای غیرانسانی برای بشر رقم بزنند.
سازمان «نیهون هیدانکیو» که از بازماندگان ژاپنی بمباران‌ها تشکیل شده و سال گذشته جایزه صلح نوبل را دریافت کرد، با لحنی هشدارآمیز نوشت: «زمان ما رو به پایان است. تهدید هسته‌ای از هر زمان دیگر بیشتر است.»
امید، هنوز زنده
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، در پیامی که توسط ایزومی ناکامیتسو، نماینده عالی خلع سلاح، قرائت شد، به بازماندگان امید داد. او گفت: «یادآوری گذشته یعنی حفاظت از صلح امروز و فردا.»
در واتیکان نیز، پاپ لئون چهاردهم دعا کرد که «این سالگرد، آغازی برای پایبندی دوبارهٔ جهانی به صلح باشد.»
اما برای بسیاری از بازماندگان، سخنان دیپلماتیک دیگر کافی نیست. آن‌ها می‌خواهند حقیقتی ساده درک شود: بمب اتم، حتی وقتی «درستکارانه» توجیه شود، همچنان ابزار کشتار جمعی است.
در میان پرواز کبوترهای سفید و نیایش‌های آرام، واقعیتی تلخ در هیروشیما جاری بود: نسل قربانیان در حال ناپدید شدن است، اما سایه بمب هنوز پابرجاست. اگر حافظه جمعی خاموش شود، فاجعه ممکن است دوباره تکرار شود؛ نه به‌دست دشمن، بلکه با تصمیم دوستان.
همچنان که بازماندگان یکی‌یکی خاموش می‌شوند، این پرسش باقی می‌ماند: آیا جهانیان گوش خواهند داد؟ یا هیروشیما تنها در کتاب‌های تاریخ باقی خواهد ماند؛ به‌مثابه هشداری که کسی جدی نگرفت؟
