حدود هفت هفته پس از آغاز عملیات نظامی اسرائیل در ایران که ابتدا با هدف از بین بردن «تهدید فوری هستهای» جمهوری اسلامی آغاز شد و در ادامهٔ آن آمریکا نیز سه تأسیسات هستهای مهم ایران را بمباران کرد، روزنامهٔ بریتانیایی فایننشال تایمز در یک «گزارش مشروح تحقیقی» از سفر محرمانه هیئتی از دانشمندان ارشد هستهای ایران به روسیه در سال گذشته خبر داد.
این گزارش میگوید دانشمندان ایرانی برای دست یافتن به تریتیوم و سایر ایزوتوپهای رادیواکتیو، که میتوانست توان تهران را در مسیر تولید کلاهک هستهای نظامی تقویت کند، به روسیه رفته بودند.
این روزنامه روز سهشنبه ۱۴ مرداد نوشت آن هیئت در اواسط تابستان پارسال به پایتخت روسیه رسید و مأموریت گرفته بود تا برای شتاب دادن به روند تولید کلاهک هستهای مواد لازم را خریداری کند.
فایننشال تایمز نوشته است که تحقیقات خود را بر اساس اسنادی که بهدست آورده و گفتوگو با کارشناسان تهیه کرده که حاکی است هیئت ایرانی بهطور خاص خواهان دسترسی به ایزوتوپ تریتیوم بود تا بازدهی کلاهک هستهای را افزایش دهند.
بر اساس این گزارش، هیئت ایرانی تحت پوشش تجاری و کارکنان شرکت مشاورهای «دماوند تک» مستقر در تهران راهی روسیه شد در حالی که ریاست آن با علی کالوند، فیزیکدان هستهای ۴۳ ساله، بود.
دانشمند روسی میزبان گروه
آقای کالوند با یک دانشمند ۷۸ ساله روسی به نام اولگ ماسلنیکوف که مدیر شرکتهای مستقر در مسکو است، در ارتباط بوده است. این کارشناس روسی در نگارش مقالاتی در خصوص انفجارهای هستهای، فردی شناخته شده برای کارشناسان هستهای غربی است.
فایننشال تایمز در گزارش خود به ریاست ماسلنیکوف بر شرکتهای تخنوکسپرت و توری اشاره کرده؛ مراکزی که ایرانیها بر اساس این گزارش، بدون تأیید و مجوزهای خاص نمیتوانستند به آنها قدم بگذارند.
دیوید آلبرایت، کارشناس ارشد هستهای که رئیس مؤسسه علوم و امنیت بینالمللی و از بازرسان پیشین برنامه هستهای ایران بوده، گفته است که تخصص اولگ ماسلنیکوف نشان میدهد که هیئت ایرانی احتمالاً در تلاش برای دستیابی به ابزارهای تشخیصی هنگام آزمایش تسلیحات هستهای بوده است.
بر اساس این گزارش، تیم ایرانی از مؤسسات علمی روسیه که دارای فناوریهای دوگانه هستند، بازدید کردند. به گفتهٔ کارشناسان، فناوریهای به کار رفته در این مؤسسات روسی بهطور بالقوه میتوانند در تحقیقات تسلیحات هستهای نیز استفاده شوند.
چند کارشناس منع گسترش تسلیحات هستهای که این روزنامهٔ بریتانیایی با آنها تماس گرفته، پیشینهٔ اعضای هیئت ایرانی و شرکتهای روسی را که میزبان آنها در این سفر شدهاند، و ترفندهای به کار گرفته شده برای لاپوشانی مأموریت خود را مشکوک توصیف کرده و ارزیابی کردهاند که هیئت در حال مخفی کردن نیت اصلی خود بوده است.
این گزارش حاکی است روسیه نمیخواهد ایران برنامهٔ هستهای (نظامی) داشته باشد اما این خواسته به این معنی نیست که برخی از امور فنی غیر حیاتی برای یک برنامهٔ هستهای را با ایران به اشتراک نگذارد.
در جستجوی تریتیوم
مادهٔ رادیواکتیو تریتیوم هر چند ازجمله در زمینههای غیرنظامی مانند تشخیص پرتوهای پزشکی کاربرد دارد، اما استفادهٔ تجاری از آن به شدت محدود و کنترل شده است. به گفتهٔ کارشناسان هستهای، ایزوتوپ تریتیوم در مقادیر زیاد، مادهٔ اصلی در ساخت کلاهکهای مدرن هستهای است و قدرت انفجاری کلاهک را به میزان زیادی افزایش میدهد.
ویلیام آلبرک، رئیس پیشین مرکز کنترل تسلیحات ناتو، در این زمینه گفته هر کسی که خواهان تریتیوم است، به فکر سلاح (هستهای) است… این یک مدرک متقن است.
بر اساس این گزارش، تشکیلات اطلاعاتی غرب که تلاشهای جمهوری اسلامی را برای دستیابی به فناوریهای مرتبط با حوزه هستهای از طریق شبکههای خرید و تدارکات خارجی ردیابی میکنند، از مأموریت مخفی تیم هستهای ایرانی در مسکو نگران شدند.
پرانای وادی، که تا دی ماه گذشته مدیر ارشد منع گسترش تسلیحات هستهای در شورای امنیت ملی کاخ سفید بود، به فایننشال تایمز گفت برگزاری چنین دیدارهایی در روسیه توسط ایرانیها اقدامی نگرانکننده بوده و فارغ از اینکه آیا روسها قطعات یا فناوری مورد نظر را در اختیار ایرانیها گذاشتند یا نه، صرف اعزام چنین هیئتی از سوی سازمانی در ایران که مشخصاً در زمینه سلاحهای هستهای فعالیت میکند، نگرانکننده است.
به نوشتهٔ این روزنامه معلوم نیست هیئت ایرانی موفق شد مواد و تجهیزات مورد نظر خود را از روسیه دریافت کند یا نه. اما دیدار آنها از روسیه تنها چند ماه پیش از موعد گزارشهای فزایندهای بود که حاکی از پیشرفت قابل توجه جمهوری اسلامی در مسیر تولید بمب اتمی است.
ایران پس از حملات ۱۲ روزه اسرائیل نیز مانند دو دهه اخیر هر گونه تلاش برای دست یافتن به تسلیحات هستهای را رد میکند اما هنوز بر غنیسازی اورانیوم به عنوان «یک حق» در هر توافق احتمالی آتی اصرار دارد.
بلومبرگ: احتمال انتقال اورانیوم غنیشده ایران به محل مخفی
همزمان با گزارش فایننشال تایمز، خبرگزاری بلومبرگ نیز روز سهشنبه دربارهٔ بیش از ۴۰۸ کیلوگرم اورانیوم غنیشدهٔ ایران با غلظت بالا که سرنوشت آن در پی بمبارانهای آمریکا در هالهای از ابهام است، این احتمال را مطرح کرد که تهران این مواد را به یک تأسیسات مخفی منتقل کرده باشد.
بلومبرگ با یادآوری این واقعیت که ایران حدود هشت هزار کیلوگرم اورانیوم با درجهٔ غلظت پایین هم داشت که معلوم نیست آن نیز در جنگ اخیر به چه سرنوشتی دچار شد، افزود: حملات اخیر اسرائیل و آمریکا فرصت ایجاد ابهام راهبردی برای تهران فراهم کرده که تا پیش از آن در اختیار نداشت ولی اکنون روشن کردن سرنوشت اورانیوم غنیشده ممکن است ابزاری به تهران برای چانهزنی در هر مذاکرات احتمالی داده باشد.
بلومبرگ نوشته است غیر از مذاکره و فشار دیپلماتیک برای وادار کردن ایران به پذیرش بازرسیها، سناریوی دیگر میتواند تشدید درگیری نظامی باشد که در آن اسرائیل و آمریکا با انجام حملات بیشتر تهران را به قبول بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی وادار کنند.
رهبران آمریکا و اسرائیل گفتهاند اگر ایران به سوی احیای برنامه هستهای خود گام بردارد، در تکرار بمباران مراکز اتمی جمهوری اسلامی تردید نخواهند کرد.
دونالد ترامپ از واژه «خوشحالی» برای چنین اقدام احتمالی استفاده کرده و گفته است با سرعتی بیشتر از تکان دادن یک انگشت، دستور لازم را برای بمباران دوباره خواهد داد.