یک نهاد دولتی در روسیه مشغول انجام آزمایش‌هایی با عنوان «پروفایل عصب‌شناختی» روی ۱۰ هزار کودک و نوجوان است تا رهبران و «ضدرهبران» آینده را شناسایی کند؛ تلاشی در جهت تقویت حس میهن‌پرستی و هدایت جوانان به نقش‌هایی که این آزمایش‌ها مناسب آن‌ها می‌دانند.
اشتباه نکنید؛ این مربوط به دنیای رمان «۱۹۸۴» جرج اورول یا آینده‌ای ویران‌شهری (دیستوپیایی) نیست؛ این روسیه در سال ۲۰۲۵ است، در زمانه‌ای که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور این کشور که روسیه را به جنگی ویرانگر علیه اوکراین و تقابلی رو به گسترش با غرب کشانده، در پی ترویج میهن‌پرستی و سرکوب مخالفت‌ها است.
این پروژه که با بودجۀ فدرال تأمین می‌شود، توسط «مرکز میهن‌پرستان روسیه» اجرا می‌شود که زیرمجموعه آژانس دولتی امور جوانان است. طبق اسنادی که بخش تحقیقی سرویس روسی رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی (سیستما) بررسی شده، هدف این پروژه «پرورش انسان‌هایی با رشد و پیشرفت هماهنگ» عنوان شده است.
اما معلمان و مربیان مستقل این برنامه را به‌شدت نقد کرده‌اند. یکی از آن‌ها به سیستما گفت که این طرح با بهره‌گیری از «شبه‌علم» در پی «دستکاری» ذهنی است و یادآور رژیم‌های کمونیستی و فاشیستی است.
دیما زیسر، مربی آموزشی، گفت: «این یکی دیگر از تلاش‌های مقامات برای کنترل مردم و تأثیرگذاری بر تصمیمات آن‌ها است.»
این آزمایش‌ها بر روی نوجوانان ۱۲ تا ۱۸ ساله در چند منطقۀ روسیه انجام می‌شود و تا پایان ماه اوت ادامه دارد. طبق اسناد بررسی‌شده، ۵۰ نفر از کسانی که «پروفایل شخصیتی مثبت» دارند، برای شرکت در سمیناری پنج‌روزه در ماه سپتامبر در سواستوپول، واقع در شبه‌جزیره کریمه (تحت اشغال روسیه)، انتخاب خواهند شد.
با این حال، حتی اگر شرکت‌کننده‌ای پروفایل مثبتی داشته باشد، به معنای وفاداری یا میهن‌پرستی او نیست. در توصیف این سمینار آمده است که برگزارکنندگان به دنبال شناسایی «رهبران و یا ضدرهبران (افرادی با گرایش به رفتارهای مخرب)» هستند، و کسانی که «ایده‌های میهن‌پرستی را بی‌اعتبار کنند»، بلافاصله از برنامه حذف خواهند شد.
«مرکز میهن‌پرستان روسیه» در کانال تلگرام خود نوشته است که هدف این طرح، «دگرگون‌سازی نگرش‌ها به آموزش، هدایت شغلی و تربیت میهن‌پرستانه جوانان» است.
اما مشخص نیست که سرانجام شرکت‌کنندگان این طرح به کجا خواهند رسید.
در عین حال، مقامات منطقۀ سیبری این هفته برنامۀ ساخت مرکزی ۶۵ میلیون دلاری به نام «کاخ جوانان» را معرفی کرده‌اند؛ مرکزی برای ترویج آموزش میهن‌پرستی و ارزش‌های مورد تأیید دولت در میان کودکان و نوجوانان روسی.
ولادیمیر کوزلوف، رئیس شرکت روسی «پرسونا» که آزمایش‌های عصب‌شناسی شخصیتی می‌فروشد و شریک این پروژه است، از پاسخ به سؤالات سیستما خودداری کرد. «مرکز میهن‌پرستان روسیه» نیز به درخواست برای اظهارنظر پاسخ نداد.
سازمان‌های درگیر در این پروژه نیز اطلاعات بسیار محدودی دربارۀ روش‌های آزمایش ارائه داده‌اند.
نتیجه‌گیری‌ها دربارۀ میهن‌پرستی
شرکت «پرسونا» به‌طور عمومی گفته است که نتیجه‌گیری درباره شرکت‌کنندگان، بر اساس «درک‌های ناخودآگاه شناختی از نمادهای بصری مختلف» انجام می‌شود.
ولادیمیر کوزلوف در اظهاراتی که در کانال تلگرام مرکز میهن‌پرستان روسیه منتشر شده، گفته است: «ما باور داریم که میهن‌پرستی با درک نقش فرد در آیندۀ کشور آغاز می‌شود. فناوری‌های عصب‌شناسی شخصیتیِ شرکت ما به نوجوانان کمک می‌کند تا این نقش را به‌صورت دقیق، آگاهانه و با انگیزه پیدا کنند.»
یک روان‌شناس کودک مستقر در مسکو که به دلایل امنیتی خواست نامش فاش نشود، به سیستما گفت: «صدها روش عصب‌شناسی شخصیتی وجود دارد که قابل‌اعتماد بودن آن‌ها اثبات شده است. این روش‌ها شامل پرسش‌نامه‌ها و تست‌های کلاسیک لکه‌جوهر رورشاخ می‌شود.»
تست رورشاخ یک آزمون روان‌شناختی فرافکنی است که از ۱۰ تصویر لکۀ جوهر متقارن برای بررسی شخصیت و افکار ناخودآگاه فرد استفاده می‌کند.
این روان‌شناس افزود: «این آزمایش‌ها می‌توانند اطلاعات زیادی درباره یک فرد بدهند: مثلاً این‌که آیا توانایی رهبری دارد یا نه، تا چه حد مطیع است، آیا با صداقت صحبت می‌کند یا فقط چیزی را می‌گوید که فکر می‌کند دیگران می‌خواهند بشنوند. پرسش اصلی این است که این داده‌ها چگونه و با چه هدفی استفاده می‌شوند.»
اما دیما زیسر با این دیدگاه مخالف است. او می‌گوید «عصب‌شناسی شخصیتی شبه‌علم است» و تلاش‌ها برای شناسایی رهبران بالقوه یا هدایت نوجوانان به سمت حرفه یا مسیری خاص در زندگی را «دستکاری» می‌داند.
او می‌گوید: «برای دولت خیلی راحت است که به یک نوجوان ۱۴ ساله ضربه‌ای بزند تا او در مسیر تعیین‌شده تا پایان عمرش حرکت کند.» زیسر بر این باور است که دولت باید عکس این کار را بکند؛ یعنی تا حد ممکن مسیرهای گوناگون را به روی نوجوانان باز کند.
زیسر می‌افزاید: «وظیفۀ نظام آموزشی این است که مطمئن شود طیف گسترده‌ای از استعدادها امکان بروز دارند. اما انتخاب مسیر زندگی باید بر عهدۀ خود فرد باشد. این اصل، بنیان تفکر انتقادی است.»
با وجود این‌که ولادیمیر پوتین از سال ۱۹۹۹ تاکنون رئیس‌جمهور یا نخست‌وزیر روسیه بوده، کرملین به‌روشنی نشان داده که علاقه‌ای به پرورش تفکر انتقادی ندارد.
پوتین از زمانی که در سال ۲۰۱۲ به ریاست‌جمهوری بازگشت، تلاش برای سرکوب مخالفت‌ها و خاموش کردن صداهای مستقل را تشدید کرد و این سرکوب از زمان آغاز تهاجم گسترده به اوکراین در سال ۲۰۲۲ سرعت بیشتری گرفته است.
دولت روسیه از همان دور اول ریاست‌جمهوری پوتین در تلاش بوده تا حس میهن‌پرستی را در کودکان تقویت کند. منتقدان می‌گویند دولت با ابزارهایی مانند کتاب‌های تاریخ و کلاس‌های با موضوع نظامی تلاش کرده جوانان را وادار کند روایت‌های ژئوپولیتیکی کرملین را بپذیرند و از جنگ علیه اوکراین حمایت کنند.
